سونامی چیست ؟

سونامی یک سری از امواج اقیانوسی است که گاهی اوقات به هنگام وقوع زمین لرزه در زیر بستر دریا ایجاد میشود به هنگام وقوع زمین لرزه ای دور در اقیانوس آرام ساعتها طول میکشد تا امواج به ساحل بریتیش کلمبیا برسد و در آن مکان یک برنامه اخطار و هشدار سونامی وجود دارد که به سرعت به ساکنین ساحل هشدار میدهد.

اگرشما در نزدیکی اقیانوس هستید و زمین لرزه بزرگی را احساس کردید باید بلافاصله به درون خشکی یا زمینهای بلندتر بروید . اگر سونامی در نزدیکی بریتیش کلمبیا ایجاد شد امواج ظرف چند دقیقه به ساحل میرسند و زمان کافی برای صدور هشدار وجود نخواهد داشت .

سونامی ها امواج مدی نیستند این امواج ارتباطی با مد یا آب و هوا ندارند و کاملا متفاوت از امواج منظم میباشند این امواج میتوانند با سرعت صدها کیلومتر در ساعت در اقیانوس آزاد حرکت کنند و حتی هنگامی که زیر قایق عبور میکنند قابل توجه نیستند اما هنگامی که به آبهای کم عمق ساحل میرسند تبدیل به برآمدگی بسیار قدرتمندی از آب یا حتی امواج بسیار بزرگ میشوند . نیروی امواج سونامی میتواند سبب تخریب گسترده ای در بنادر  شود ( سونامی لغتی ژاپنی به معنای موج بندری است ) هنگامی که امواج سونامی به رودخانه ها و کانالها میرسد. ارتفاع آنها افزایش می یابد در سال 1946 زمین لرزه بزرگی در آلاسکا سبب ایجاد یک سونامی که سبب تخریب کلیه راههای کالیفرنیا شد. چون سیستم هشدار وجود داشت تخلیه امکان پذیر بود و هیچ کس کشته نشد. اغلب اولین موج سونامی بزرگترین موج نیست . اوماج دیگر هر چند دقیقه و طی دوهرا ای چند ساعته می آیند .

 

برای حفاظت از خودم در برابر سونامی چه باید بکنم ؟

به خاطر داشته باشید که شما ممکن است مجبور شوید به دنبال یک زمین لرزه محلی بزرگ بزای تخلیه مناطق ریسک دارایی تان را رها کنید . آگاه باشید که انجمن های محلی تخلیه به مناطق امن را پیشنهاد می کنند که وقتی شما منتظر وضعیت سفید هستید پناهگاهی برای شما باشد . با وجود راهنمایی های افراد آمادگی فوری حداقل برای سر روز خود را مهیا کنید.

برای خانه  ماشین و کار خود جعبه های کمکهای اولیه تهیه کنید . دوره کمکهای اولیه را بگذرانید و مهارتهای امداد را بیاموزید اگر هنگام وقوع سونامی روی آب هستید بندر را به سمت آبهای آزاد که اثرات سونامی در آنجا حد اقل است ترک کنید .

اگر در یک هواپیما در حال پرواز در بندر هستید به من امن روی دریا یا روی خشکی بروید و از مناطق خطر دور شوید .

 

به ایستگاه رادیوئی محل خود گوش دهید و به دستورالعملهای سازمان اورژانس گوش دهید از این دستورالعملها تبعیت کنید و قبل از بازگشت به ساحل منتظر اعلام وضعیت سفید باشید .

فقط برای نجات جان انسانها با 1-1-9 یا سرویسهاس محلی آتشنشانی پلیس و آمبولانس تماس بگیرید.

اگر در ساحل یا در نزدیکی اقیانوس چادر زده اید مجبورید برای زندگیتان وسایلتان را رها کنید.

هیچگاه برای دیدن سونامی به ساحل نروید سونامی سریعتر از دویدن انسان حرکت میکند .

 

درباره سونامی :

سونامی واژه ژاپنی به معنای موج بندر است. سونامی توصیفی ترین پدیده مشاهده شدهاست که به آن موج مدی یا موج دریایی لرزه ای هم گفته میشود که هر دو واژه در ارتباط با مکانیزم زایش ارتباطی نادرست دارند . در آمریکای جنوبی گاهی واژه مارموتو مورد استفاده قرار میگیرد اما واژهسئنامی متداول تر استو توسط دانشمندان و اکثر افراد عادی کشورهای آرام پذیرفته شده است. در TWS، سونامی را میتوان به انواع محلی و ناحیه ای و گستره آرام تقسیم بندی کرد که این واژه ها برای توصیف پتانسیل تخریب نسبت منطقه منشا سونامی به کار میروند سونامی های محلی اغلب در اثر زمین لغزشهای زیر دریایی یا فورانهای آتشفشانی بوجود می آیند مثال آن سونامی 9 جولای 1958 در خلیج لیتویای آلاسگاست که میزان آب گرفتگی آن بیش از 485 متر بود اما میزان تخریب آنها تنها به محدوده بسیار کوچکی محدود بود. سونامی های ناحیه ای نامتداولتر هستند. تخریب محدود به یک منطقه /هستند زیرا انرژی آزاد شده از آنها برای ایجاد یک سونامی مخرب در گستره آرام کافی نیست یا اینکه ژئومورفولوژی  منطقه منشا پتانسیل تخریب سونامی را محدود میکند. مثالهای اخیر این سونامیها را در جدول زیر نشان داده شده اند:

	مکان	تلفات	بیشینه ارتفاع	بزگا	تارخ
در گستره آرام اندازه گیری شد	نیکاراگوئه چزیره فلورس هکایرو چاوه	170 نفر 1000نفر 200 نفر 220 نفر	10متر 26متر 30متر 14متر	2/7 5/7 6/7 2/7	2/9/92 12/2/92 12/7/93 2/6/94
در گستره آرام اندازه گیری شد	جزایر کوریل میندورو گینه نو	11نفر 70نفر 12نفر 2000 نفر	11متر 7متر 5متر 15متر	1/8 1/7 5/7 0/7	4/10/94 14/11/94 21/2/96 117/7/98
در گستره آرام اندازه گیری شد	پرو	50نفر	5متر	3/8	23/6/2001

 

سونامی های گستره آرام کمتر رخ میدهند اما گستره تخریب امواجی که به صورت اولیه بزرگ نیستند بیشتر است به هنگام عبور د ر حوضه آرام بسیاری از مناطق ساحلی بسیار دورتر در معرض هجوم مخرب سونامی قرار میگیرند. مثلا سونامی 22 می 1360 از شیلی تا هاوایی ژاپن و فلیپین گسترش یافت و تلفات و صدماتی را در اقیانوس آرام به جای گذاشت.

سونامی سامانه ای از امواج گرانشی است که در نتیجه آشفتگی بزرگ مقیاس در سطح دریا و در دورهای کوتاه از زمان ایجاد میشود در فرآیند بازگشت سطح دریا به حالت تعادل از طریق یک سری از نوسانات امواجی تولید میشود که به سمت خارج منطقه گسترش می یابند. سونامی ممکن است در اثر فورانهای آتشفشانی زیر دریایی جا به جایی رسوبات زیر دریایی زمین لغزشهای ساحلی در خلیج یا بندر برخورد شنا به سنگ یا جا به جایی عمودی پوسته زمین در امتداد پهنه ای از شکستیها ایجاد میشود که در زیر بستر اقیانوس یا لبه آن قرار دارد . مورد آخر متداولترین علت ایجاد سونامی است و در تمام بررسی های علمی عامل اصلی توانایی انتشار سونامی ها در حاشیه اقیانوسی است گسیختگی پوسته زمین در امتداد پهنه ای از شکستگیها ایجاد میکند که در سر تا سر دنیا توسط دستگاههای لرزه ای آشکار و اندازه گیری میشوند. اما همه زمین لرزه ها ی بزرگ ساحلی یا نزدیک ساحل سونامی ایجاد نمی کنند . در حال حاضر اگر سونامی ایجاد شود هیچ روش عملی برای تعیین آن وجود ندارد به اثتثنای تعیین وقوع رو مرکز زمین لرزه و سپس آشکار سازی زمان رسید امواج شاخص به شبکه ایستگاههای  مدی.  هنگامی که زمین لرزه بزرگی رخ میدهد انرژی حاصله که در این زمین آزاد میشود در محدوده وسیعی از بسامدها و سرعتها منتشر میشود . حتی اگر حرکات قابل مشاهده زمین محدود به منطقه منشا زمین لرزه باشد فازهای مختلف برج لرزه ای در سر تاسر زمین منتشر میشوند و منجر به جنبش کوچک اما قابل اندازه گیری میشوند که توسط لرزه نگار آشکار و ثبت میشود سپس لرزه نگاشت آن ایستگاه جنبش زمین را نشان می دهد.  دور اتفاق افتاده است. می توان، مکان زمین لرزه را با فرض بهترین انطباق الگوی زمان رسید موج P در ایستگاههای برای سیستم هشدار سونامی باید سه فاز موج لرزه ای توجه شود موج اولیه یا موج P،موج فشارشی است که از درون  زمین با سرعت متغییر حرکت میکند که در نزدیکی مرز پوسته گوشته حدود 8 کیلومتر بر ثانیه است و در مرز گوشته پوسته 5/13 کیلومتر بر ثانیه است موج P، نخستین فاز لرزه ای است که در ایستگاههای لرزه ای ثبت می شود و نخستین نشاندهنده این است که زمین لرزه ای دور اتفاق افتاده است. می توان، مکان زمین لرزه را با فرض بهترین انطباق الگوی زمان رسید موج P در ایستگاههای مختلف و مقایسه آن با جدول استاندارد زمان رسید موج P،برای فواصل مختلف و اعماق کانونی زمین لرزه ها بدست آورد یا در مورد زمینلرزه های محلی که در محدوده نسبتا کوچکی از شبکه ایستگاههای لرزه ای یا در نزدیکی آن قرار دارند با مقایسه آنها با زمان رسید محاسبه شده بر مبنای مدل سرعت لرزه ای پوسته محلی به دست می آید دومین فاز لرزه ای مهم موجی یا موج ثانویه است . این فاز درون زمین به صورت موج برشی حرکت میکند و تقریبا مسیری مشابه موج .را طی میکند اما سرعت آن از حدود 7/6 کیلو متر بر ثانیه در نزدیکی پوسته گوشته تا حدود 8 کیلومتر بر ثانیه در نزدیکی هسته در تغییر است این فازهایموج لرزه ای  به علت انتشار درون  زمین امواج پیکری نامیده می شوند علاوه بر تعیین مکان امواج پیکری در تعیین بزرگای زمینلرزه مفید هم است به ویژه هنگامیکه کانون زمین لرزه عمیق و درون زمین باشد سری سوم فازهای لرزه ای امواج سطحی هستند که در نتیجه جابه ایی زمین بوجود می آیند و در امتداد سطح زمین به سطح خارج انتشار می یابند  این امواج در ایستگاههای لرزه ای به صورت امواج سطحی محلی یا ناحیه ای مشاهده میشوند و مبنای اندازه گیری بزرگا در مقیاس ریشتر هستند . این مقیاس مقیاسی لگاریتمی است که توسط چارلز ریشتر ابداع شد و از دامنه اثر ثبت شده روی لرزه نگاشت فاصله از رو مرکز استفاده میکند تا به زمین لرزه ای که در ایستگاههای مختلف اندازه گیری شده بزرگای نسبتا صحیحی اختصاص یابد.بنو گوتنبرگ مقیاس ریشتر را توسعه داد که امواج سطحی .و دور لاو و ریلای هم در بر میگرفت . اگر چه این مقیاس مقیاسمی لگاریتمی است که صرفا مرجعی برای مقیاس ریشتر است که به صورت تابع لگاریتمی از انحراف اثر ثبت شده روی لرزه نگار و فاصله  ایستگاه از رو مرکز میباشد. میزان واقعی انرژی آزاد شده در هر مقدار ریشتر تابعی از 32 است بنابراین زمین لرزه ای با بزرگای 7 . 32 برابر زمین  لرزه ای با بزرگای 6 آزا د می کند و انرژی  آزاد شده در بزرگای  8 بیش از 1000 برابر انرژی آزاد شده  در بزرگای 6 است. سونامی از محل زایش در همه جهات به سمت خارج منتشر میشود و معمولا جهت اصلی انتشار انرژی عمود بر جهت پهنه شکستگی زمین لرزه ای می باشد . سرعت آن به عمق آب بستگی دارد بنابراین امواج به هنگام عبور از روی بستر اقیانوس که عمق آن متغیر است متحمل افزایش یا کاهش شتاب میشود. در اقیانوسهای عمیق و آزاد امواج سنامی با شتاب 500 تا 1000 کیلومتر در ساعت (300 تا 600 مایل در ساعت ) حرکت می کنند. ممکن است فاصله میان دو قله متوالی به بیش از 500 تا 650 کیلومتر (300 تا 400 مایل ) هم برسد. اما در اقیانوسهای  آزاد ارتفاع امواج بیش از 30 تا 60 سانتیمتر ( 1 تا 2 فوت ) نیست و امواج به  طور غیر قابل توجهی عبور می کنند تغییر در انتشار سونامی هنگامی ایجاد می شود که انتشار امواج به علت جهت یابس و ابعاد منطقه زایش در یک جهت بیشتر از جهت دیگر باشد. و یا در جایی تشکیل میشوند که عوارض ترپوگرافی ناحیه ای هم شکل و هم نرخ توسعه موج را تعدیل می کند سونامی ها موجهایی هستند که در کل ستون آب از سطح دریا تا بستر اقیانوس توسعه می یابند . همین ویژگی است که باعث میشود مقدار بسیار زیادی انرژی توسط سونامی منتقل شود.

امواج متوالی سونامی در دریاهای عمیق طول بسیار بزرگ و ارتفاع اندکی دارند و بنابراین از روی کشتیها سطحی یا از هواپیما قابل تشخیص نیستند . در سونامی آوریل 1946 هاوایی کشتیهایی که در ساحل قرار داشتند امواج مهیبی را مشاهده کردند که از روی ساحل می شکستند اما در قسمتهای دور از ساحل هیچ تغییری در ارتفاع آب دریا مشاهده نشد . با رسیدن به ابهای کم عمق سرعت امواج پیش رونده کاهش میابد طول موج آنها کم میشود و ارتفاع آنها به علت تجمع آب به شدت افزایش می یابد شکل ساحل شکل بستر که ممکن است در نزدیکی محل زایش سونامی یا هزاران کیلومتر دورتر از آن قرار داشته باشد نقش مهمی دارد. در نتیجه ثبت سونامی های نسبتا کوچک در هر مکانی فورا توسطTWS،گزارش می شود تا به همه مکانهای ساحلی نزدیک که پتانسیل امواج خطرناک را دارند هشدار داده شود. امروزه  ثبت سونامی تنها در نزدیکی ساحل که در آنجا میتوان اثر کم عمق بودن آب را مشاهده کرد امکان پذیر است. نخستین نشانه نزدیک شدن سونامی پسروی آب است. که در اثر پیشروی موج پیشرونده ایجاد میشود بنابراین باید هر نو پس روی دریا را به عنوان هشداری از نزدیک شدن موج در نظر گرفت . بالا آمدن سطح پاب هم ممکن است نخستین رویداد باشد داده های ثبت شده درجات مدی مربوط به سونامی 22 می 1960 شیلی به عنوان نخستین نشانه سونامی بالا آمدن سطح آب را نشان داد. این بالا آمدگی حدود نصف دامنه کاهش بعدی در سطح آب بود. تحت شرایط معین قله موج پیش رونده میتواند تا فواصلی دور از ساحل پیشروی کند که موجب با جبه چرخشی است. اثرات مخرب سونامی ها را نمیتوان تخمین زد. در بعضی مکانها جبهه آشفته و پیش رونده مخرب ترین بخش موج است. در جایی که بالا آمدگی ازبین میرود پائین آب به سمت دریا .بین قله ها سریع و مخرب می باشد و همه چیز را جارو کرده و یا جریان سریع خود جاده ها ساختمانها و دیگر ساخته های بشر را خراب میکند  . اگر چه کشتیها به سمت دور از ساحل حرکت میکنند اما آنها هم ممکن است توسط موج شکن ها یا به روی ساحل آورده شده و به هنگام عقب نشینی دریا روی  زمین قرار گیرند .

در آبهای کم عمق خلیج و بنادر گاهی اوقات سونامی باعث آغاز سیچ می شود . اگر دوره سونامی به خلیج مربوط باشد در اثر امواج متوالی سیج تشدید میشود . در این مورد اغلب بیشینه فعالیت موج بسیار دیرتر از زمان رسید موج اولیه مشاهده میشود . سونامی یک موج منفرد نیست بلکه  یک سری از اواج است . معمولا زمانی که طول میکشد که دو قله موج متوالی از یک نقطه مشخص بگذرد 10 تا 45 دقیقه است . ممکن است نوسانات مخرب چندین ساعت ادامه یابد و ممکن است قبل از بازگشت دریا به وضعیت عادی چندین روز طول بکشد.

طبق گفته مرکز سونامی نودسیپریسک در دوره ای 101 ساله از سال 1900 تا سال 2001  .796 سونامی در اقیانوس آرام مشاهده و ثبت شد. 117 مورد از آنها سبب تلفات و خسارات در نزدیکی محل منشا شدند. حداقل مورد از این سونامی ها سبب تخریب گسترده در سراسر اقیانوس آرام شد ند. بیشترین تعداد سونامی در یک سال  19 سونامی در سال 1938 بود اما  همه انها کوچک بوده و هیچ خسارتی نداشتند . هیچ سالی نبود که در آن سونامی رخ ندهد.

17 درصد سونامی ها در ژاپن و یا نزدیکی آن بوجود آمدند . توزیع وقوع سونامی در مناطق دیگر به ترتیب زیر است آمریکای جنوبی 15 درصد: جزایر سولومون گینه نو 13 درصد اندونزی 11 درصد جزایر کوریل و کامچاتکا 10 درصد مکزیک و آمریکای مرکزی 10 درصد فیلیپین 9 درصد نیوزلند و تونگا 7 درصد آلاسکا و سواحل غربی کانادا و ایالات متحده 7 درصد وهاوایی 3 درصد.